Jarð­göng

Jarðgöng eru víða eina leiðin til að tryggja góðar heilsársvegasamgöngur milli byggða. Jarðgöng hafa stórfelld áhrif á tengingu atvinnusvæða, styrkja byggðaþróun og bæta umferðaröryggi. Mikilvægir jarðgangakostir eru um land allt þótt óhætt sé að fullyrða að þörfin sé  brýnust á Vestfjörðum, Tröllaskaga og Austfjörðum.

Fjármögnuð langtímajarðgangaáætlun, þar sem 14 mikilvægustu jarðgangakostir landsins koma til framkvæmda á næstu 30 árum í stað 80 til 100 ára, mun gjörbylta lífskjörum og styrkja til muna samkeppnishæfni landshluta með betra aðgengi að þjónustu. Komist verður hjá hvimleiðum og hættulegum flöskuhálsum um fjallvegi og íbúum og atvinnuvegum tryggðar öruggar samgöngur allt árið um kring.

Í samgönguáætlun 2020–2034, sem samþykkt var á Alþingi 29. júní 2020, kom meðal annars fram að stefnt væri að því að vinna heildstæða greiningu á jarðgangakostum á Íslandi. Þar ætti að meta valkosti á einstaka leiðum með tilliti til fýsileika, kostnaðar og félagshagfræðilegs ábata. Á grunni þeirrar greiningar væri svo hægt að forgangsraða jarðgangakostum til lengri tíma. Þessari vinnu er nú að ljúka.

Á árinu 2021 gaf Vegagerðin út yfirlitsáætlun jarðganga um þá jarðgangakosti sem helst hafa verið til umræðu og skoðunar á undanförnum
árum sem var grunnur að þessari greiningu. Rannsóknamiðstöð Háskólans á Akureyri (RHA) vann í framhaldinu mat á arðsemi, umferðaröryggi, tengingu svæða og byggðaþróun fyrir þessa jarðgangakosti.

Skýrsla RHA kom fyrst út árið 2022, en í upphafi árs 2023 var bætt við umfjöllun um Seyðisfjarðargöng og Mjóafjarðargöng.

Forgangsröðun

Vegagerðin hefur í framhaldinu lagt fram tillögu að forgangsröðun jarðgangakosta með hliðsjón af markmiðum samgönguáætlunar um greiðar samgöngur, öruggar samgöngur, hagkvæmar samgöngur, umhverfislega sjálfbærar samgöngur og jákvæða byggðaþróun. Einnig var tekið tillit til hversu brýnt vandamálið er sem viðkomandi jarðgöng eiga að leysa.

Lögð er til eftirfarandi forgangsröðun jarðganga:

1. Fjarðarheiðargöng
2. Siglufjarðarskarðsgöng
3. Hvalfjarðargöng 2
4. Göng milli Ólafsfjarðar og Dalvíkur
5. Göng milli Ísafjarðar og Súðavíkur
6. Breiðadalsleggur, breikkun
7. Seyðisfjarðar- og Mjóafjarðargöng
8. Miklidalur og Hálfdán
9. Klettsháls
10. Öxnadalsheiði

Lagt er til að jarðgangaáætlun verði endurskoðuð samhliða endurskoðun samgönguáætlunar hverju sinni. Til síðari skoðunar eru einnig þessi göng:

• Reynisfjall
• Lónsheiði
• Hellisheiði eystri
• Berufjarðargöng og Breiðdalsheiðargöng

• Mótuð verði áætlun um uppbyggingu og fjármögnun jarðganga og horft til reynslu nágrannaþjóða. Stofnað verði opinbert félag um uppbyggingu innviða.
• Áætlun um uppbyggingu og fjármögnun jarðganga.
• Mótuð verði áætlun um uppbyggingu og fjármögnun jarðganga og horft til reynslu nágrannaþjóða. Vinna fari fram samhliða vinnu verkefnisstofu um tekjuöflun af samgöngum.
  Ábyrgð: Innviðaráðuneytið og Vegagerðin.
• Gjaldtaka af umferð – Gert er ráð fyrir að fjármagna jarðgangagerð með gjaldtöku af umferð
• Úr samgönguáætlun: Flýtiframkvæmdir um land allt, samkvæmt samgöngusáttmálanum, jarðgangaáætlun eða samvinnuverkefnunum, gera ráð fyrir að fjármögnun verði í heild eða að hluta með innheimtu veggjalda. Nánari útfærsla þeirrar innheimtu mun fara fram á vettvangi sameiginlegrar verkefnastofu innviðaráðuneytisins og fjármála- og efnahagsráðuneytisins. Mikilvægt er að til framtíðar geti tekjuöflun ríkisins af umferð staðið undir nauðsynlegri fjárfestingu, skapað sveigjanleika til þess að flýta þjóðhagslega arðbærum framkvæmdum og viðhaldið áframhaldandi hvata til orkuskipta. Þá verður í vinnunni lögð áhersla á að tekjuöflun leggist með sanngjörnum hætti á alla landsmenn. Þar verði horft til áhrifa á samgöngukostnað innan landshluta sem og á mismunandi samfélagshópa.

Fjögur verkefni eru nú á áætluninni.

Dýrafjarðargöng – lokið

Fjarðarheiðargöng

Í samgönguáætlun sem nú er í samráðsgátt bætast við verkefnin:

Hvalfjarðargögn – undirbúningur

Ólafsfjörður  – Dalvík – undirbúningur

Hvað gerist þegar bíll bilar eða að óhapp á sér stað í Hvalfjarðargöngum og hvað eiga ökumenn að gera. Í þessu myndbandi er farið yfir hvað gerist þegar bílar bila í göngunum og hvernig ökumenn eiga að haga sér við slíkar aðstæður.

Í umferðarmestu jarðgöngunum eru atvikamyndavélar og vaktkerfi sem vaktstjórar bregðast við ef til dæmis bílar stoppa, eitthvað hrynur af bílum, eða ef nýta þarf jarðgöng fyrir forgangsakstur. Vökun með öryggisbúnaði í jarðgöngum. Miklar kröfur eru gerðar til öryggis í jarðgöngum og vöktun þeirra er einn þáttur í því að tryggja að Vegagerðin sé fljót að bregðast við ef eitthvað gerist.