18. október 2024

Örnólfs­dals­árbrú – elsta uppist­andandi hengi­brú lands­ins

Í lok 19. aldar lágu helstu leiðir í Borgarfirði sunnan Hvítár um brú hjá Kljáfossi og um Grjótháls yfir í Norðurárdal. Þá var Örnólfsdalsá, sem er dragá, brúarlaus og oft slæm torfæra á þessari mikilvægu póstleið. Það þóttu því nokkur tímamót þegar brúin yfir Örnólfsdalsá var byggð árið 1899 og vígð með viðhöfn 4. október sama ár. Brúin er 33 m löng og 2,74 m á breidd, byggð úr stáli, og er elsta uppistandandi hengibrú landsins.

Sex hengibrýr af sambærilegri gerð voru byggðar á Íslandi á árunum 1891 til 1905 og mörkuðu þær byltingu í samgöngum um landið. Fyrsta brúin var Ölfusá við Selfoss, byggð árið 1891. Þjórsá var brúuð árið 1895 og síðan Örnólfsdalsá. Fjórða brúin yfir Hörgá í Eyjafirði árið 1901 og árið 1905 sams konar brýr yfir Sog og Jökulsá í Öxarfirði.

Örnólfsdalsábrú var hönnuð og byggð vel fyrir bílaöld og því ekki gerð fyrir þá þungu umferð sem síðar kom á hana. Þrátt fyrir það var hún í fullri notkun fram til ársins 1966, eða í 67 ár, þar til ný steinsteypt brú neðar á ánni tók við hlutverki hennar.

Í upphafi þessarar aldar var ljóst að endurbyggingar væri þörf til að vernda þetta menningarverðmæti. Endurgerð brúarinnar, þar sem stál burðarvirki var endurbyggt, timburgólf endurnýjað og síðari tíma steypa hreinsuð utan af einstökum hlöðnum stöplunum, lauk árið 2011. Þá var aðkoman að norðan einnig færð í upprunalegt horf.

Í lok sumars voru sett upplýsingaskilti við brúna til að fræða gesti og gangandi um þetta merkilega samgöngumannvirki

Nánar um byggingu brúarinnar

Sigurður Thoroddsen, landsverkfræðingur (f. 1863, d. 1955) gerði áætlun um brúarstæðið og gerð brúarinnar, stál hengibrú með 33 m hengihafi. Brúin var hönnuð fyrir mannþröng og samkvæmt útreikningum Sigurðar ættu 343 menn að geta staðið samtímis á henni án þess að hún haggaðist, en ekki var reiknað með annarri umferð en reiðmanna og gangandi. Miðað var við að hafa sem traustastar undirstöður fyrir brúna á klöppunum.

Efnið í brúna var smíðað í Danmörku. Byggingarefnið var flutt á sjó til Íslands, allt til ármóta Grímsár í Hvítá neðanverðri. Þaðan var efnið dregið á bátum upp Hvítá að ármótum Þverár og síðan dregið að vetrarlagi á sleðum á hjarni á brúarstað hjá Norðtungu árið 1898. Timbrið kom síðan árið 1899 og var það vaðdregið á ánum frá Grímsárármótum á brúarstað.

Undirstöður upphengiturna eru samlímdar grjóthleðslur á klöppum beggja megin ár. Sunnar ár voru gerðar hleðslur fyrir akkerisfestingar en að norðan voru þær festar í klöpp. Stálið í brúna var síðan sett saman á staðnum. Landsmenn sáu sjálfir um alla þætti brúarsmíðinnar og var það í fyrsta sinni við byggingu hengibrúar.

Aðkoma vegarins að brúnni var mjög hlykkjótt, sérstaklega að norðan, og var henni breytt þegar umferð bíla hófst og stefnt beint af brúnni norðan megin hjá Norðtungu. Eins og áður sagði var aðkomunni breytt í upprunalegt horf árið 2011.

Þessi grein birtist fyrst í Framkvæmdafréttum 4. tbl. 2024 nr. 732.  Áskrift að Framkvæmdafréttum er frí og hægt að gerast áskrifandi með því að senda póst á askrift@vegagerdin.is