Rann­sókn­ir og nýsköp­un

Starf rannsóknasjóðs Vegagerðarinnar tekur mið af hlutverki, markmiðum og framtíðarsýn stofnunarinnar. Á markvissan hátt er greind þörf fyrir rannsóknir og verkefnum forgangsraðað með áherslu á skilvirkni rannsókna.

Lögð er áhersla á hagnýtar rannsóknir og þróun, en einnig er gert ráð fyrir þátttöku í grunnrannsóknum sem tengjast starfsemi stofnunarinnar.

Markmið rannsóknasjóðs eru að:

Frestur til að sækja um fjárveitingu úr Rannsóknasjóði Vegagerðarinnar fyrir árið 2024, rann út að kvöldi 2. febrúar 2024. Umsækjendur fengu tölvupóst til staðfestingar á móttöku umsókna. Þegar umsókn var afgreidd (samþykkt eða synjað) barst tölvupóstur, bæði á netfang umsækjanda og verkefnisstjóra og hægt er að skoða afgreiðslu undir „Mín mál“ á „Mínar síður“ á vef Vegagerðarinnar (minarsiður.vegagerdin.is).

Upplýsingar um verkefni sem fá styrk fyrir árið 2024 verður birtur undir hlekknum „Rannsóknaverkefni“.

Opnað verður næst fyrir styrkumsóknir 2. janúar 2025. 

Fyrirspurnir má senda í tölvupósti til Ólafs Sveins Haraldssonar forstöðumanns rannsóknadeildar, olafur.s.haraldsson@vegagerdin.is.

Samkvæmt vegalögum sem tóku gildi 1. janúar 2008, skal ár hvert verja 1,5% af mörkuðum tekjum sem renna til vegagerðar til rannsókna og tilrauna við vega- og gatnagerð undir stjórn Vegagerðarinnar.

Forstöðumaður Rannsóknadeildar heldur utan um málaflokkinn, en forstjóri stofnunarinnar skipar ráðgjafanefnd, sem skal vera til ráðuneytis um skiptingu fjárveitinga til rannsóknarverkefna og um tilhögun rannsókna.

Aðalúthlutun úr sjóðnum fer fram snemma árs, en einnig má sækja um fjárveitingar á öðrum tímum. Þótt mikill hluti fjárins fari til verkefna sem verða til innan Vegagerðarinnar, er nú lögð meiri áhersla á að fjármagna verkefni sem verða til og/eða eru unnin hjá öðrum, svo sem Háskólum, ýmsum fyrirtækjum og jafnvel einstaklingum. Þá eru einnig dæmi um fjárhagslega þátttöku í alþjóðlegum verkefnum.

Á undanförnum árum hefur orðið mikil aukning á fjölda umsókna, sem hefur beint sjónum Vegagerðarinnar enn frekar að leiðum til að nýta þetta takmarkaða fjármagn betur.

Vegagerðin tekur þátt í margvíslegu erlendu samstarfi á sviði rannsókna og þróunar. Auk þess taka starfsmenn Vegagerðarinnar þátt í ýmsum ráðstefnum og fundum erlendis og sækja þangað þekkingu og miðla innan stofnunarinnar og utan. Einnig eru íslensk málefni kynnt á erlendri grund og birtar greinar í erlendum fagtímaritum.

Nánari upplýsingar um rannsókna- og þróunarstarf Vegagerðarinnar veita Guðmundur Valur Guðmundsson framkvæmdastjóri þróunarsviðs og Ólafur Sveinn Haraldsson forstöðumaður rannsóknadeildar í síma 522-1000 eða í tölvupósti rannsoknir@vegagerdin.is.

Markmið með þátttöku Vegagerðarinnar í erlendu samstarfi á sviði rannsókna og þróunar eru m.a. að afla þekkingar og reynslu frá öðrum, fylgjast með þróun og færa hana inn í landið, að koma þekkingu okkar og reynslu á framfæri og í samstarfið við Rannís að afla fjármagns til rannsóknarstarfs úr sjóðum Evrópusambandsins.

Vegagerðin tekur nú þátt í eftirtöldu erlendu samstarfi á sviði rannsókna- og þróunar:

• NVF (Nordisk Vejforum – Norræna vegasambandið)
  Erlend samtök sem Vegagerðin hefur í gegnum árin haft mest tengsl við. Megin hluti NVF-starfsins fer fram í nefndum og er markmiðið að stuðla að samstarfi og upplýsingaskiptum milli fagfólks á Norðurlöndum á sviði samgangna. Á tímabilinu 2016-2020 verða starfandi 10 nefndir. Ísland tekur þátt í starfinu í nær öllum þessum nefndum. Nefndir taka gjarnan breytingum á milli hverra fjögurra ára tímabila, en oftast eru t.d. starfræktar nefndir um brýr, jarðgöng, hönnun, vegtækni, viðhald og þjónustu og umferðaröryggi. Ísland tekur þátt í öllum þessum nefndum og starfrækir samhliða innanlands nefnd um sama efni. Finnland stýrir starfi NVF á tímabilinu 2024-2028 en að því loknu tekur Ísland í annað sinn við stjórn NFV og lýkur tímabilinu á stórri samgönguráðstefnu hér á landi ViaNordica2032.
• NordFoU (Fællesnordisk forskningssamarbejde)
  Í desember 2004 var undirritaður samningur Vegagerðanna á Íslandi, Danmörku, Noregi, Svíþjóð og Finnlandi (Færeyjar hafa líka verið með frá árinu 2014), samningurinn var endurnýjaður í nóvember 2023.   Samkomulagið felur í sér að aðildarlöndin vinna sameiginlega að ákveðnum afmörkuðum rannsóknaverkefnum og fjármagna þau úr sínum sjóðum. Verkefnin eru valin af sérstakri stjórnarnefnd sem í sitja yfirmenn rannsókna innan hverrar stofnunar. Tvö lönd eða fleiri geta staðið að einstökum verkefnum og ákvörðun um þátttöku er tekin af hverri stofnun fyrir sig. Sérstakur samningur er gerður um hvert verkefni, þar sem tiltekin er verkefnislýsing, verkefnishópur og verkefnisstjóri, fjárhagslegar skuldbindingar og fleira. Verkefni geta ýmist verið unnin innan eða utan stofnananna. Niðurstöður verða aðgengilegar fyrir allar þjóðirnar fimm.
• CEDR (Conference of European Directors of Roads) CEDR eru samtök evrópskra vegagerða . Markmið með samtökunum er að stuðla að þróun í vegasamgöngum, mynda sambönd, vinna með sameiginlegum áskorunum og taka þátt í þróun innan Evrópusambandsins og í Evrópu almennt varðandi vegasamgöngur í víðum skilningi. Vegagerðin var meðal stofnaðila CEDR árið 2003 (þegar tveimur samtökum, „Western European Road Directors“ (WERD) og „Deputy European Road Directors“ (DERD), var slegið saman). Ísland var í forystu fyrir samtökin árið 2006. Samtökin setja sér starfsáætlun árlega til þriggja ára í senn.
• PIARC (World Road Association)
  Vegagerðin er aðili að þessum alþjóðlegu samtökum, sem segja má að séu móðursamtök NVF og byggð upp á svipaðan hátt. Hlutverk PIARC er einkum að miðla þekkingu um vegi og vegasamgöngur.
• PIANC (The World Association for Waterborne Transport Infrastructure)
  Markmið þessara samtaka er að skapa grunn til að safna saman sérfræðiþekkingu vegna hagkvæmra, áreiðanlegra og endingargóðra mannvirkja sem þarf til að standa undir vexti flutninga á sjó.Vegagerðin tekur þátt í starfi samtakanna meðal annars með þátttöku í NORDPianc sem er samstarf Norðurlanda innan PIANC.
• NR&TR (Nordic Road & Transport Research)
  Nordic er norrænt tímarit gefið út á ensku sem ætlað er að kynna vega- og samgöngurannsóknir á alþjóðlegum vettvangi. Vegagerðin á fulltrúa í ritstjórn og tekur þátt í útgáfunni með umfjöllun um íslenskar rannsóknir í samgöngum.
• ROADEX verkefnið er tæknilegur samvinnuvettvangur vegagerða í norður Evrópu er hefur það að markmiði að deila upplýsingum um vegi og rannsóknir á þeim milli aðildarlandanna. Verkefnið er að hluta til fjármagnað af ESB, norðurslóða áætluninni INTERREG IIIB.

Samkvæmt vegalögum sem tóku gildi 1. janúar 2008, skal ár hvert verja 1,5% af mörkuðum tekjum sem renna til vegagerðar til rannsókna og tilrauna við vega- og gatnagerð undir stjórn Vegagerðarinnar.

Forstöðumaður Rannsóknadeildar Vegagerðarinnar heldur utan um málaflokkinn, en forstjóri stofnunarinnar skipar ráðgjafanefnd, sem skal vera til ráðuneytis um skiptingu fjárveitinga til rannsóknarverkefna og um tilhögun rannsókna.

Aðalúthlutun úr sjóðnum fer fram snemma árs, en einnig má sækja um fjárveitingar á öðrum tímum. Þótt mikill hluti fjárins fari til verkefna sem verða til innan Vegagerðarinnar, er nú lögð meiri áhersla á að fjármagna verkefni sem verða til og/eða eru unnin hjá öðrum, svo sem Háskólum, ýmsum fyrirtækjum og jafnvel einstaklingum. Þá eru einnig dæmi um fjárhagslega þátttöku í alþjóðlegum verkefnum.

Á undanförnum árum hefur orðið mikil aukning á fjölda umsókna, sem hefur beint sjónum Vegagerðarinnar enn frekar að leiðum til að nýta þetta takmarkaða fjármagn betur.

Við undirbúning vegagerðar er oft þörf á nokkuð umfangsmiklum jarðfræðirannsóknum og er það hlutverk jarðfræðideildar Vegagerðarinnar að vinna að stefnumótun, skipulagningu og framkvæmd þeirra rannsókna. Einkum er unnið að námurannsóknum, efnisrannsóknum og jarðvegs- og berggrunnskönnun vegna vinnu við mat á umhverfisáhrifum og fyrir útboðsgögn fyrir vega- og brúargerð en einnig vegna undirbúnings jarðgangagerðar. Vegagerðin rekur í því skyni rannsóknarstofu þar sem framkvæmdar eru algengustu prófanir á steinefnum til vegagerðar.

Vegagerðin hefur safnað upplýsingum og kortlagt námur á landinu hvort heldur sem er námur sem Vegagerðin hefur notað eða námur annarra. Í framhaldi af þeirri vinnu hefur Vegagerðin hrint af stað átaksverkefni um frágang aflagðra efnistökusvæða sem eru á ábyrgð stofnunarinnar. Það er í samræmi við ákvæði náttúruverndarlaga um að aflögð efnistökusvæði megi ekki standa ófrágengin lengur en í 3 ár.

Gagnabanki, sem geymir niðurstöður helstu steinefnarannsókna sem hafa verið gerðar í tengslum við vegagerð, er starfræktur hjá Vegagerðinni.

Leiðbeiningar um notkun sprengds bergs í vegagerð er að finna í efnisgæðaritinu í gagnasafni.